ریل اقتصادی ایران و روسیه

 رئیس‌جمهور به‌تازگی راهی سفری به مقصد تاجیکستان و روسیه شد. این سفر ابعاد مختلف سیاسی و اقتصادی و امنیتی داشته است. روابط اقتصادی ایران و روسیه ظرفیت‌های بالایی برای گسترش دارد. برای مثال ایران به‌تازگی عضو گروه بریکس شده است. کریدور حمل‌و‌نقل کالا به جنوب ایران می‌تواند محوری برای گسترش روابط باشد. دو کشور به خاطر اینکه هر دو ذیل تحریم‌های آمریکا هستند مشابهت‌های زیادی با هم دارند. تولید نهاده‌های دامی و روغنی در روسیه بسیار بالاست. میزان مراودات تجاری ایران و روسیه در سال ۲۰۲۳ به ۲.۷۶میلیارد دلار ارتقا یافته که روسیه را تبدیل به شریک مهم تجاری ایران کرده است.

 کشورهای منطقه همچون ارمنستان، آذربایجان، ترکیه، عربستان و امارات مراودات تجاری بسیار بیشتری در قیاس با ایران دارند. البته باید توجه کرد روابط با روسیه جایگزین رابطه با غرب نیست، ولی می‌توان از این روابط به‌عنوان کارتی در مذاکره با غرب استفاده کرد. ضمنا روابط با روسیه به این معنی نیست که کشور به تصویب FATF و روابط تجاری با سایر کشورهای جهان نیاز ندارد. بررسی آمارها نشان می‌دهد پس از آغاز جنگ روسیه و اوکراین کشورهایی همچون هند، ترکیه و امارات ارتباط تجاری خود را با روسیه به‌شدت گسترش داده‌اند، اما ارتباط ایران و روسیه صرفا به ابعاد نظامی و امنیتی محدود مانده است.

حضور هیات ایرانی در روسیه در چارچوب سفرهای دیپلماتیک و اقتصادی، نشانگر اهمیت ویژه‌ای است که دولت ایران برای تقویت روابط با این کشور قائل است. این همکاری‌ها که به‌تازگی با سفر رئیس‌جمهور ایران به روسیه پیگیری می‌شود، ابعاد مختلفی دارد و دربرگیرنده مسائل سیاسی، اقتصادی و امنیتی است.

روابط ایران و روسیه، به عنوان دو کشور تحت تحریم‌های گسترده آمریکا، پتانسیل‌های زیادی برای توسعه دارد.

روس‌ها چه‌چیزی برای ارائه به ایران دارند؟

یکی از مهم‌ترین اهداف این سفر، افزایش حجم مبادلات تجاری و همکاری‌های اقتصادی بین دو کشور است. ایران و روسیه دارای مکمل‌های اقتصادی متعددی هستند. برای مثال، روسیه یکی از بزرگ‌ترین تولیدکنندگان نهاده‌های دامی و روغنی در جهان است و ایران می‌تواند از این ظرفیت برای تامین نیازهای خود بهره ببرد. پروژه‌هایی نظیر کریدور حمل و نقل شمال-جنوب (INSTC) که از اهمیت استراتژیک برخوردار است، یکی از محورهای مذاکرات میان تهران و مسکو است. این کریدور می‌تواند به ایران اجازه دهد تا به یک هاب تجاری منطقه‌ای تبدیل شود.

ایران و روسیه به عنوان دو کشور بزرگ تولیدکننده انرژی در جهان، می‌توانند همکاری‌های گسترده‌ای در زمینه انتقال فناوری، سرمایه‌گذاری مشترک در صنایع نفت و گاز و توسعه بازارهای جدید داشته باشند. ابعاد نظامی و امنیتی نیز بخشی از این سفرها را تشکیل می‌دهد. با توجه به تحولات منطقه‌ای، تقویت همکاری‌های دفاعی و امنیتی میان ایران و روسیه در دستور کار قرار دارد. علاوه بر حمل‌و‌نقل، انرژی هسته اصلی مشارکت ایران و روسیه است. این دو کشور با تحریم‌ها که دسترسی به بازارهای غربی‌شان را محدود کرده است، به دنبال راه‌های جایگزین برای تقویت بخش انرژی خود هستند. روسیه با ذخایر عظیم نفت و گاز طبیعی خود، می‌تواند توسعه صنعت انرژی ایران را تقویت کند و اکتشاف، حفاری و گسترش زیرساخت‌ها را در دستور کار خود قرار خواهد داد. به گزارش مسکو تایمز، به عنوان بخشی از توافق جدید، انتظار می‌رود چند شرکت روسی در بخش انرژی ایران سرمایه‌گذاری داشته باشند که به مدرن‌سازی بخش انرژی ایران کمک می‌کند. مقامات ایرانی نیز نسبت به چشم‌انداز این سرمایه‌گذاری‌ها به‌ویژه در زمینه افزایش تقاضای انرژی در آسیا ابراز خوش‌بینی کرده‌اند.فراتر از نفت و گاز، کشورها برای تنوع بخشیدن به اقتصاد خود از طریق تامین بازارهای جدید در آسیا – به ویژه هند – همکاری می‌کنند تا با تقویت یکپارچگی بیشتر در اتحادیه اقتصادی اوراسیا (EAEU) وابستگی خود را به بازارهای غربی کاهش دهند. موقعیت استراتژیک ایران، این کشور را به مسیر ترانزیتی کالا بین اروپا و آسیای مرکزی و تا چین و هند تبدیل کرده است.

روابط اقتصادی ایران و روسیه

روسیه به عنوان یکی از قدرت‌های اقتصادی و سیاسی جهان، ظرفیت‌های فراوانی برای گسترش روابط با ایران دارد. از طرف دیگر، ایران با موقعیت جغرافیایی ویژه خود، می‌تواند به پل ارتباطی بین روسیه و کشورهای حاشیه خلیج فارس تبدیل شود. میزان مبادلات تجاری میان ایران و روسیه در سال 2023تنها 2.76میلیارد دلار بوده است که نسبت به ظرفیت‌های موجود، بسیار اندک است. این رقم نشان‌دهنده نیاز به برنامه‌ریزی و اقدامات عملی بیشتر برای گسترش روابط اقتصادی است. روابط تجاری کشورهای منطقه با روسیه در مقایسه با ایران بسیار گسترده‌تر است. برای مثال، ترکیه، امارات و هند در سال‌های اخیر توانسته‌اند روابط اقتصادی خود با روسیه را به شکل چشمگیری تقویت کنند. این در حالی است که تعاملات ایران و روسیه عمدتا در حوزه‌های نظامی و امنیتی متمرکز بوده است. تحریم‌های اقتصادی غرب علیه ایران و روسیه، هرچند که محدودیت‌هایی ایجاد کرده، اما فرصت‌هایی را نیز برای تقویت همکاری میان این دو کشور فراهم آورده است. از جمله این فرصت‌ها می‌توان به کاهش وابستگی به دلار در مبادلات تجاری و ایجاد سیستم‌های پرداخت جایگزین اشاره کرد.

کریدور حمل‌و‌نقل شمال-جنوب یکی از مهم‌ترین پروژه‌های مشترک ایران و روسیه است که می‌تواند نقش کلیدی در توسعه روابط اقتصادی ایفا کند. این کریدور که از روسیه آغاز و به جنوب ایران و سپس به آب‌های خلیج فارس منتهی می‌شود، امکان جابه‌جایی سریع‌تر و ارزان‌تر کالا را فراهم می‌آورد. همچنین، این مسیر می‌تواند جایگزینی برای مسیرهای سنتی حمل‌و‌نقل کالا از طریق کانال سوئز باشد. این پروژه باعث کاهش هزینه‌های حمل‌و‌نقل، افزایش سرعت جابه‌جایی کالا و توسعه تجارت منطقه‌ای خواهد شد. ایران به‌عنوان یکی از نقاط کلیدی این کریدور، می‌تواند نقش مهمی در تسهیل تجارت بین آسیا و اروپا ایفا کند. به‌رغم اهمیت این پروژه، موانعی مانند کمبود سرمایه‌گذاری، عدم هماهنگی میان طرف‌های درگیر و تحریم‌ها می‌توانند پیشبرد این طرح را با مشکل مواجه کنند. از این رو، ضرورت دارد هر دو کشور برنامه‌ریزی دقیق‌تری برای رفع این موانع داشته باشند.

روابط ایران و روسیه: جایگزینی برای غرب یا مکمل؟

ایران به‌تازگی به گروه بریکس پیوسته است، که این امر فرصت‌های جدیدی برای گسترش روابط اقتصادی با روسیه و سایر اعضای این گروه ایجاد می‌کند. بریکس که شامل کشورهایی مانند برزیل، روسیه، هند، چین و آفریقای جنوبی است، بستری مناسب برای افزایش همکاری‌های چندجانبه اقتصادی فراهم می‌آورد. عضویت در بریکس می‌تواند به ایران کمک کند تا از ظرفیت‌های تجاری، سرمایه‌گذاری و مالی این گروه بهره‌مند شود. روسیه نیز به عنوان یکی از اعضای موسس این گروه، می‌تواند نقش مهمی در تسهیل تعاملات ایران با سایر اعضا ایفا کند.

با‌این‌حال، عضویت در بریکس به‌تنهایی نمی‌تواند برای اقتصاد کشور چندان مفید باشد. نیاز به اصلاحات ساختاری در اقتصاد ایران، تصویب قوانین تسهیل‌کننده تجارت بین‌المللی مانند FATF و کاهش تنش‌های بین‌المللی، از پیش‌نیازهای بهره‌برداری کامل از این فرصت است.

روابط با روسیه نمی‌تواند به‌عنوان جایگزینی برای روابط با غرب تلقی شود، ولی این روابط می‌تواند به عنوان ابزاری برای افزایش قدرت چانه‌زنی ایران در مذاکرات بین‌المللی با غرب مورد استفاده قرار گیرد. برای بهره‌گیری کامل از روابط با روسیه، ایران باید اصلاحات داخلی در زمینه‌های اقتصادی و تجاری انجام دهد. تصویبFATF  و تسهیل روابط بانکی و تجاری با سایر کشورها می‌تواند نقش مهمی در این زمینه ایفا کند.

کشورهایی مانند ترکیه، هند و امارات که توانسته‌اند روابط خود با روسیه را به شکل قابل‌توجهی گسترش دهند، می‌توانند به‌عنوان الگو برای ایران مورد استفاده قرار گیرند. این کشورها با اتخاذ سیاست‌های عمل‌گرایانه و تمرکز بر منافع ملی، موفق به تقویت همکاری‌های اقتصادی و تجاری خود شده‌اند.

به نظر می‌رسد ایران از این قافله در سال‌های اخیر بازمانده است. گسترش روابط اقتصادی با کشورهایی همچون روسیه که زمینه گسترش همکاری‌ها با آنها مهیاست، موضوعی است که مدت‌هاست مغفول مانده است اما باید در دستور‌کار مسوولان کشور قرار بگیرد.

دیپلماسی فشرده اقتصادی در دوشنبه

نگاهی از درون به توافق ایران و روسیه