نقش تأیید صلاحیت در افزایش قابلیت رقابت شرکت‌های کوچک و متوسط

علی جلالی – دبیر پیشین انجمن علمی استاندارد ایران، کارشناس رسمی استاندارد و مدرس بین‌المللی در زمینه استانداردهای مدیریتی – در مصاحبه‌ای با ایسنا، در مورد دلیل نامگذاری روز جهانی تأیید صلاحیت با محوریت توانمندسازی شرکت‌های کوچک و متوسط (SMEs) و پیام آن شرح داد: روز جهانی تأیید صلاحیت (World Accreditation Day) به‌وسیله دو نهاد بین‌المللی ILAC برای همکاری جهانی در زمینه تأیید صلاحیت آزمایشگاه‌ها و IAF؛ انجمن بین‌المللی تأیید صلاحیت، بنیان‌گذاری شده و هر ساله جشن گرفته می‌شود.

او ادامه داد: این رویداد هر سال در تاریخ ۹ ژوئن (۱۹ خرداد) به منظور ارتقاء آگاهی نسبت به اهمیت تأیید صلاحیت در استانداردهای کیفیت، ایمنی و کارایی در آزمایشگاه‌ها، مؤسسات بازرسی و سازمان‌های گواهی‌دهنده برگزار می‌گردد. این دو سازمان به‌همراه اعضای ملی خود از کشورهای مختلف (از جمله استاندارد ملی ایران یا سازمان ملی تأیید صلاحیت ایران) این روز را ترویج می‌کنند. این روز بر تأکید بر اهمیت سیستم‌های تأیید صلاحیت (Accreditation) و ارزیابی صلاحیت نهادهای صدور گواهینامه (CB ها) برای ایجاد اعتماد جهانی تأکید می‌کند.

جلالی بیان کرد که شعار سال ۲۰۲۴ در روز تأیید صلاحیت «زیربنای اقتصاد دیجیتال و تحول پایدار» در نظر گرفته شده بود، در حالی که شعار سال ۲۰۲۵ به «توانمندسازی شرکت‌های کوچک و متوسط» اختصاص یافته است.

او همچنین به اهمیت شعار «حمایت از تأیید صلاحیت برای توسعه SMEs» در سال جاری اشاره کرد و گفت: شرکت‌های کوچک و متوسط نقشی حیاتی در اقتصاد جهانی ایفا می‌کنند، اما به‌طور معمول با چالش‌هایی نظیر محدودیت منابع، دشواری‌های دسترسی به بازارهای بین‌المللی و رقابت ناعادلانه با شرکت‌های بزرگ مواجه‌اند. تأیید صلاحیت با ارائه چارچوبی استاندارد به این شرکت‌ها کمک می‌کند تا کیفیت محصولات و خدمات خود را ارتقاء دهند، اعتماد مشتریان و شرکای تجاری را جلب کرده و از طریق گواهینامه‌های معتبر مثل ISO 9001 به بازارهای جهانی راه یابند و هزینه‌های ناشی از اشتباهات یا بازرسی‌های مکرر را کاهش دهند.

چگونه اعتبار گواهینامه‌ها تامین می‌شود؟

او در مورد سازوکار اعتباربخشی به گواهینامه‌ها گفت: فرآیند تأیید صلاحیت (Accreditation) از طریق نهادهای تأیید صلاحیت (AB) که تحت نظارت نهادهای بین‌المللی نظیر IAF و ILAC فعالیت می‌کنند، اعتبار گواهینامه‌های ISO را تضمین می‌کند. این نهادها با ارزیابی نهادهای گواهی‌دهنده (CB)، اطمینان حاصل می‌کنند که گواهینامه‌های صادره معتبر هستند. تقریباً تمامی کشورها صرفاً یک AB رسمی دارند؛ مانند SAS در سوئیس یا NACI در ایران.

موانع توسعه تأیید صلاحیت در ایران

جلالی به تحریم‌ها به‌عنوان یکی از موانع عمده اشاره کرده و بیان داشت: متأسفانه مرکز ملی تأیید صلاحیت ایران (NACI) به دلیل تحریم‌ها، عضویت خود را در IAF از دست داده است، هرچند که همچنان عضو ILAC است. با این حال، این عضویت مزیت‌های مهمی برای تسهیل تجارت بین‌المللی و کاهش نیاز به آزمون‌های مجدد ایجاد می‌کند.

او همچنین به کمبود آگاهی در میان سازمان‌ها، رشد نامناسب نهادهای گواهی‌دهنده بدون اعتبار بین‌المللی، مدرک‌محوری و انگیزه‌های صرف تجاری در دریافت گواهینامه‌ها اشاره کرد و افزود: متأسفانه بسیاری از سازمان‌ها تنها برای شرکت در مناقصات یا تبلیغات به دنبال اخذ مدرک هستند و نه برای بهره‌مندی واقعی از مزایای پیاده‌سازی سیستم‌های مدیریتی که به کاهش ضایعات یا افزایش بهره‌وری کمک می‌کند و نیازهای قانونی را رعایت می‌کند.

آیا ادغام IAF و ILAC به نفع ایران خواهد بود؟

جلالی در پاسخ به تأثیر احتمالی ادغام IAF و ILAC تحت یک نهاد جدید به نام GLOBAC گفت: این ادغام می‌تواند فرصتی ارزشمند برای ایران باشد؛ اگر NACI بتواند خود را با الزامات جدید GLOBAC تطبیق دهد، ممکن است اعتبار IAF دوباره به آن بازگردد. همچنین، با ایجاد سیستم‌های دیجیتالی شفاف‌تر، می‌توان برخی از اثرات تحریم‌ها را کاهش داد و گواهینامه‌های صادرشده در ایران را در بازارهای جهانی معتبرتر ساخت.

فناوری‌های نوین در خدمت اعتبارسنجی

او به نقش فناوری‌هایی چون بلاکچین و هوش مصنوعی در آینده تأیید صلاحیت اشاره کرد و گفت: در آینده‌ای نزدیک، شاهد اصلاحاتی مانند صدور گواهینامه‌های دیجیتال غیرقابل تقلب، ممیزی از راه دور با استفاده از هوش مصنوعی و پلتفرم‌های یکپارچه برای پیگیری اعتبار نهادها خواهیم بود. این اقدامات به کاهش هزینه‌ها، افزایش شفافیت و جلب اعتماد عمومی منجر خواهد شد.

حمایت از SMEs؛ وظیفه دولت‌ها

جلالی تأکید کرد: دولت‌ها باید با سیاست‌گذاری‌های هوشمند، الزامات استفاده از گواهینامه‌های معتبر در مناقصات، ارائه تسهیلات مالی به شرکت‌ها برای دریافت گواهینامه‌های بین‌المللی و برگزاری دوره‌های آموزشی، از توسعه تأیید صلاحیت در میان بنگاه‌های کوچک و متوسط حمایت کنند.

چگونه از اعتبار گواهینامه‌ها مطمئن شویم؟

او برای اطمینان از اصالت گواهینامه‌ها تاکید کرد: باید لوگوی یک نهاد تأیید صلاحیت معتبر (مانند NACI یا SAS) روی گواهینامه درج شده و CB صادرکننده در وب‌سایت رسمی IAF یا ILAC قابل جستجو باشد. همچنین باید از گواهینامه‌های سریع، ارزان یا بدون ممیزی واقعی پرهیز کرد و تیم ممیزی باید صلاحیت حرفه‌ای لازم و گواهینامه‌هایی نظیر CQI-IRCA را داشته باشد.

جلالی در پایان با تأکید بر رویکرد بلندمدت به تأیید صلاحیت خاطرنشان کرد: هرگز گواهینامه‌های بی‌پشتوانه تأیید صلاحیت را نپذیرید. از نهادهای گواهی‌دهنده معتبر استفاده کنید و تأیید صلاحیت را نه یک هزینه اضافی، بلکه سرمایه‌ای برای اعتبار بلندمدت سازمان خود در نظر بگیرید. پیشنهاد من این است که سازمان‌ها به صورت همزمان از دو مسیر پیش بروند: یکی گواهینامه تحت اعتبار بین‌المللی عضو IAF و دیگری تحت اعتبار NACI ایران.