کاهش چشمگیر تعداد دانش‌آموزان افغانستانی در مدارس ایران
در سال‌های گذشته، شمار دانش‌آموزان افغان در مدارس ایران به صورت مداوم در حال افزایش بود؛ به حدی که گزارش‌هایی منتشر شد مبنی بر اینکه در برخی از مدارس در حاشیه شهر، تعداد بچه‌های افغانستانی از ایرانی‌ها بیشتر است. اما امسال اوضاع به طور معکوس تغییر کرده و تعداد دانش‌آموزان افغانستانی کاهش یافته است.
طبق گزارشی از همشهری، فرآیند ثبت‌نام رسمی برای اتباع از نیمه مرداد آغاز شده و معمولاً تا یکی دو هفته پس از شروع کلاس‌ها، اطلاعات دقیقی در این خصوص ارائه نمی‌شود، اما به نظر می‌رسد مدارسی که در سال‌های گذشته تعداد قابل توجهی از دانش‌آموزان اتباع را پذیرفته بودند، امسال با کاهش ۵۰ درصدی مواجه شده‌اند. شرایط به گونه‌ای است که تأثیرات دوران طالبان به شکلی معکوس به وقوع پیوسته است. در مرداد ۱۴۰۰، با بازگشت طالبان به قدرت، بیش از ۲ میلیون مهاجر به ایران آمدند. حالا چهار سال گذشته و بسیاری از آن‌هایی که در ایران مشغول تحصیل بودند، ناچار به بازگشت به افغانستان هستند.
الزامات معرفی‌نامه معتبر
مدارکی که برای ثبت‌نام در مدارس نیاز است، متفاوت است. در مدرسه نور واقع در منطقه ۱۹، لازم است که دانش‌آموزان معرفی‌نامه هولوگرام‌دار از مرکز امور اتباع وزارت کشور داشته باشند. همچنین در مدرسه شهید بهشتی نیز تأکید می‌شود که والدین برای دریافت این معرفی‌نامه باید مدارک اقامتی به همراه پرونده تحصیلی سال گذشته فرزند خود را ارائه دهند. در این مدارس، دانش‌آموزان ایرانی و اتباع در کنار یکدیگر تحصیل می‌کنند.
آموزش و پرورش تهران ثبت‌نام دانش‌آموزان اتباع را مشروط بر کامل بودن مدارک و در دسترس بودن ظرفیت انجام می‌دهد. نوآموزان نیز باید شناسه ۱۰ رقمی یکتا داشته و فرآیند ارزیابی و سلامت جسمانی را مانند دانش‌آموزان ایرانی طی کنند. وضعیت مدارس ویژه تحصیل کودکان افغانستانی کمتر مبهم است و این مدارس در روند ثبت‌نام به معرفی‌نامه دفاتر کفالت نیاز دارند.
«دفاتر کفالت، اقامت و اشتغال اتباع خارجی» به صورت اینترنتی نوبت‌دهی می‌کنند و به تازگی گزینه «نوبت‌دهی دانش‌آموزی ۱۴۰۴» به وبسایت آن‌ها اضافه شده است. بر اساس اظهارات محمد سلیمی، سرپرست مرکز امور بین‌الملل و مدارس خارج از کشور، معرفی‌نامه‌های ثبت‌نام از سوی دفاتر اقامت و اشتغال اتباع خارجی یا مرکز امور اتباع و مهاجران خارجی صادر می‌شود.
مدارس بین‌المللی برای اتباع
این مدارس در گذشته به عنوان مدارس خودگردان شناخته می‌شدند، اما امروزه آن‌ها را با نام بین‌المللی می‌شناسند. بر روی تابلوی آن‌ها عبارت «مرکز امور بین‌الملل و مدارس خارج از کشور آموزش و پرورش» قید شده است. مدرسه فرهنگ سال‌هاست که در محله زمزم به آموزش کودکان اتباع تا مقطع نهم می‌پردازد. تاریخچه فعالیت این مدرسه به قدری طولانی است که فرزندان دانش‌آموزان سال‌های قبل اکنون در همین مکان در حال تحصیل هستند.
کلاس‌ها با اندازه‌های مختلف و دیوارهایی با رنگ‌های متفاوت تزیین شده‌اند. در دفتر مدرسه، دو کارمند به والدین اطلاع می‌دهند که برای دریافت معرفی‌نامه باید به دفاتر کفالت مراجعه کنند. یکی از مسئولان این مدرسه با اشاره به احتمال عدم ثبت‌نام ۵۰ درصد دانش‌آموزان افغانستانی برای سال تحصیلی آینده، توضیح می‌دهد که مدارک اقامتی برخی از اعضای خانواده‌ها، نظیر برگه سرشماری از اسفند ماه، دیگر تمدید نشده و همین موضوع حضور آن‌ها را غیرقانونی کرده است.
این خانواده‌ها ممکن است دارایی‌های خود را بر نام دوستان ایرانی خود ثبت کرده باشند و اکنون باید تسویه‌حساب کنند که این فرآیند ممکن است مدتی به طول بینجامد. والدین در این شرایط با سردرگمی مواجه‌اند که آیا باید فرزندانشان را در مدرسه ثبت‌نام کنند یا خیر. به همین دلیل، برخی از آن‌ها کارنامه و پرونده‌های تحصیلی فرزندان خود را به همراه می‌برند تا شاید سال تحصیلی جدید را در افغانستان آغاز کنند.
کاهش تعداد دانش‌آموزان در مدارس اجاره‌ای
این مدارس معمولاً بین ۲۰۰ تا ۳۰۰ دانش‌آموز در دو نوبت دخترانه و پسرانه آموزش می‌دهند. ساختمان‌های این مدارس عمدتاً اجاره‌ای بوده و مدیران آن‌ها تلاش می‌کنند تا شمار بیشتری از دانش‌آموزان و کلاس‌های بالاتر را تحت پوشش قرار دهند. خروج یک دانش‌آموز از این مدارس می‌تواند بازگرداندن او را به جمع دشوار کند. رضا بلخی، مدیر مدرسه شهید بلخی در پیشوا که دوره‌های تحصیلی تا سال دهم را شامل می‌شود، می‌گوید: «برخی از این مدارس با کاهش ۴۰ درصدی دانش‌آموزان مواجه شده‌اند و در برخی از مدارس واقع در حاشیه جنوبی تهران و شهرهای اطراف، این کاهش ممکن است به ۶۰ درصد نیز برسد.» بلخی می‌افزاید: «مدارس افغانستانی، کارنامه و پرونده تحصیلی مدارس ایرانی را می‌پذیرند، اما نگرانی اصلی مربوط به دختران است، زیرا اگر به افغانستان بازگردند، تنها تا کلاس ششم امکان ادامه تحصیل دارند.
این مشکل تنها مختص روستاها نیست و حتی در شهرهای بزرگی مانند مزارشریف نیز کلاس‌های بالاتر از ششم برای دختران وجود ندارد.» مهاجران افغان به انواع مدارک، از جمله گذرنامه عادی و اقامت قانونی تا کارت آمایش ۱۸اداره، نیاز دارند تا از ادامه تحصیل فرزندانشان اطمینان حاصل کنند.
