علت‌های تمایل جوانان به مصرف «گل» کدامند؟ یافته‌های یک مطالعه میدانی تازه

، دوره نوجوانی یک مرحله حساس و پرمخاطره در زندگی هر فرد به شمار می‌رود. این دوره همزمان با تغییرات جسمی، روانی و اجتماعی است و نوجوانان در این زمان تحت تأثیر تجربیات جدید، تصمیمات مهم و شکل‌گیری هویت خویش قرار می‌گیرند. در این شرایط، تمایل به رفتارهای پرخطر، مانند استفاده از مواد مخدر، به‌خصوص افزایش می‌یابد. نوجوانان ممکن است به منظور رهایی از فشارهای روانی، جلب توجه، کنجکاوی یا احساس تعلق به گروه‌های همسالان، به سمت تجربه مصرف مواد روی بیاورند. از این رو، درک کامل علل و زمینه‌های این گرایش از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است.

علاوه بر این، سلامت جسمی و روانی نوجوانان به‌طور مستقیم با آینده اجتماعی و اقتصادی جامعه ارتباط دارد. آنان نیروی کار فردای کشور و والدین نسل‌های آینده خواهند بود. اگر مسائل موجود در زندگی نوجوانان در این دوران به‌درستی شناسایی و حل نشوند، عواقب آن تنها متوجه خود آنان نخواهد بود، بلکه جامعه نیز دچار خسارت خواهد شد. یکی از معضلاتی که به‌سرعت در حال گسترش است، مصرف ماده مخدر گل است؛ ماده‌ای که بسیاری از نوجوانان آن را بی‌خطر یا کم‌خطر تصور می‌کنند، در حالی که آثار منفی آن بر حافظه، قدرت تصمیم‌گیری و سلامت روان کاملاً شناخته‌شده است.

در این راستا، آتوسا کلانتری هرمزی، محقق گروه مشاوره دانشگاه علامه طباطبایی، به همراه دو همکار دانشگاهی و با همکاری دانشگاه پیام نور تهران، تحقیقی را انجام داده‌اند تا دلایل مصرف گل در نوجوانان را از زبان خود آن‌ها بررسی کنند. آنان با تمرکز بر تجربیات واقعی نوجوانان مصرف‌کننده، در پی شناسایی عوامل داخلی و خارجی مؤثر بر این پدیده برآمده‌اند.

این تحقیق به صورت کیفی و از طریق تکنیک مصاحبه انجام شد. پژوهشگران با ۱۱ نوجوان ۱۷ تا ۲۰ ساله در مشهد که به‌طور منظم از ماده گل بهره‌برداری می‌کردند، گفت‌وگو کردند. سپس محتوای این مصاحبه‌ها به‌صورت کدگذاری، تحلیل و دسته‌بندی شد.

یافته‌های این تحقیق نشان داد که دلایل مصرف گل در میان نوجوانان به دو دسته کلی تقسیم می‌شود: عوامل داخلی، از جمله باورهای اشتباه در مورد بی‌خطر بودن گل، خلق و خوی نامناسب، عدم هدف مشخص، یا شخصیت ناپایدار و عوامل خارجی نظیر فشار دوستان، تعارضات در خانواده، سرمشق‌گیری از چهره‌های مشهور و دسترسی آسان به این ماده. بسیاری از نوجوانان از گل به‌عنوان راهی برای کاهش اضطراب و ارتقاء خلق‌وخو استفاده می‌کردند، در حالی که از عوارض جدی آن بی‌خبر بودند.

این پژوهش که نتایج آن در فصلنامه علمی-پژوهشی «تصویر سلامت»، وابسته به مرکز تحقیقات مدیریت خدمات بهداشتی درمانی دانشگاه علوم پزشکی تبریز منتشر شده، حاکی از این است که بسیاری از این نوجوانان به دلیل شرایط روانی یا چالش‌های روزمره به سمت گل رفته‌اند، نه به معنای واقعی کلمه به دلیل اعتیاد. آنان عمدتاً از گل برای مقابله با افسردگی، احساس تنهایی یا فشار اجتماعی استفاده می‌کردند؛ به‌عبارتی، گل برای آنان بیشتر به‌عنوان راه‌حلی موقت بوده تا یک منبع لذت. اما این راه‌حل موقتی در درازمدت به مشکلات عمیق‌تری منتهی شده است.

نکته حائز اهمیت دیگر این است که بسیاری از نوجوانان با تأثیرپذیری از اطلاعات نادرست موجود در فضای مجازی و شبکه‌های اجتماعی، گل را به عنوان ماده‌ای کم‌خطر یا حتی مفید تلقی می‌کنند. پژوهشگران بر این نکته تأکید کردند که اطلاعات نادرست یا فریبنده‌ای که در رسانه‌ها و توسط برخی چهره‌های شناخته‌شده ارائه می‌شود، نقش بسیار مؤثری در شکل‌گیری نگرش مثبت نسبت به گل ایفا می‌کند. همچنین بیکاری، فقدان برنامه‌ریزی روزانه و نبود امکانات تفریحی مناسب، نوجوانان را به مصرف این ماده سوق می‌دهد.

از دیگر نتایج مهم این تحقیق آن بود که نوجوانانی که از برنامه‌ریزی مفید روزانه، هدف مشخص یا محیط خانوادگی حمایتی برخوردار بودند، کمتر به استفاده از گل روی می‌آوردند. همچنین افرادی که دارای شخصیت قوی‌تری بودند، در برابر فشار همسالان مقاوم‌تر نشان می‌دادند. بنابراین، می‌توان نتیجه‌گیری کرد که افزایش آگاهی، تقویت مهارت‌های روانی و اجتماعی و بهبود روابط خانوادگی، نقش اساسی در پیشگیری از مصرف گل ایفا می‌کند.